Đức Phật khai thị Phạm Chí

Thuở xưa, có một vị Bà La Môn xuất gia học đạo từ nhỏ, đến năm sáu mươi tuổi vẫn chưa đắc đạo. Theo pháp Bà La Môn, đến tuổi này chưa đắc đạo thì trở về lấy vợ làm ăn. Ông này cũng như vậy, trở về lập gia đình, sinh được một trai khổi ngô dễ mến. Lớn lên cậu ta tỏ ra thông minh hơn người, học hành giỏi giang, biện luận lưu loát. Đến năm bảy tuổi, vào một đêm cậu ta bỗng lâm bệnh nặng, đột ngột qua đời. Ông Phạm Chí đau buồn khôn xiết, cứ phủ phục ôm xác con than khóc đến ngất đi tỉnh lại. Thân tộc tấy thế tìm lời khuyên ngăn, giành lấy xác đứa bé tẩn liệm rồi đem chôn ngoài thành.

Ông Phạm Chí tự nghĩ: “Ta nay kêu khóc nào có ích gì? Chi bằng hãy đến chỗ Diêm La đòi mạng con mình lại”.

Nghĩ xong, ông tắm gọi trai giới, chuẩn bị hành lý mang hương hoa rời nhà ra đi. Đến đâu ông cũng hỏi chỗ ở của vua Diêm La, như thế cứ đi mãi suốt mấy ngàn dặm. Một hôm, ông đến một vùng núi sâu, gặp được các vị Phạm Chí đắc đạo hỏi thăm.

Các Phạm Chí hỏi: “Ông hỏi thăm chỗ vua Diêm La là muốn cầu điều gì?”.

Đáp: “Tôi có một người con trai thông minh, biện bác hơn người. Thế mà gần đây nó bỗng chết mất. Tôi đau thương buồn khổ, không sao quên được, nên muốn tìm đến chỗ vua Diêm La xin lại mạng sống con mình để nhờ cậy lúc tuổi già”.

Các Phạm Chí thương ông lão ngu si, liền bảo: “Chỗ vua Diêm La người sống đâu thể đến được. Chúng tôi sẽ chỉ cách cho ông. Từ đây đi về hướng Tây hơn bốn trăm dặm có một con sông lớn. Trong đó có tòa thành là nơi dừng nghỉ của các thiên thần khi đi tuần sát thế gian. Vua Diêm La vào ngày mùng tám hàng tháng đi tuần sát sẽ ghé lại thành này. Ông trì trai giới đến đó vào ngày ấy sẽ gặp”.

Ông Phạm Chí vui mừng, vâng theo lời dạy ra đi. Đến con sông lớn, ông thấy chính giữa có một tòa thành tráng lệ, cung điện nhà cửa trang nghiêm như cõi trời Đao Lợi. Ông đến trước cổng đốt hương, cầu nguyện được ra mắt vua Diêm La và tha thiết trông chờ. Vua Diêm La cho người đưa ông lão vào rồi hỏi ông có điều gì thỉnh cầu. Phạm Chí thưa: “Tôi đã già mới sinh được một đứa con trai, mong rằng sau này sẽ nhờ cậy. Nuôi dưỡng được bảy tuổi, không ngờ một hôm nó bỗng lâm bệnh chết mất. Xin đại vương ban ân trả lại mạng sống con tôi”.

Vua Diêm La nói: “Tốt lắm, con ông hiện đang chơi ở khu vườn phía đông. Ông hãy đến dẫn nó về”.

Ông Phạm Chí liền đến nơi đó, trông thấy con mình đang chơi đùa cùng các đứa bé khác. Ông chạy lại ôm con khóc lóc nói: “Cha ngày đêm thương nhớ con, ăn ngủ không yên. Con có nhớ nghĩ đến cha mẹ đang đau khổ không?”.

Đứa trẻ giật mình la lớn, trở lại quở ông: “Ông già si mê này không hiểu đạo lý. Tôi chỉ ở nhờ nhà ông chẳng bao lâu đã gọi là con! Đừng nói nhiều lời càn rỡ nữa, hãy sớm đi là hơn. Tôi ở chỗ này cũng có cha mẹ. Chúng ta chỉ tình cờ gặp gỡ, quyến luyến ôm ấp làm chi”.

Ông Phạm Chí nghe vậy, buồn bã khóc lóc bỏ đi. Ông vừa đi vừa suy nghĩ: “Ta nghe Sa Môn Cù Đàm biết được đạo lý dời đổi của thần thức, vậy thử đến hỏi xem”. Nghĩ xong, ông liền tìm đến chỗ Phật. Bấy giờ, đức Thế Tôn đang trú tại tịnh xá Kỳ Hoàn nước Xá Vệ vì đại chúng thuyết pháp. Ông Phạm Chí đến gặp Phật liền cúi đầu đảnh lễ, trình bày đầu đuôi câu chuyện. Ông nói: “Con tôi thật không chịu nhìn nhận tôi, trở lại bảo tôi là ông già si mê, ở tạm không bao lâu lại nhận làm con. Không một chút tình phụ tử như vậy, không biết là do duyên gì?”.

Đức Phật bảo: “Ông quả thật ngu si! Khi người ta chết thần thức đi khỏi lại thọ thân mới. Cha mẹ vợ con chỉ là nhân duyên gặp gỡ, như khách trọ đến rồi lại đi. Thế mà chúng sinh lại ngu mê, chấp cho là thật. Sỡ dĩ có ưu bi khổ não là do không hiểu được cội gốc này, chìm đắm mãi trong sinh tử không ngày ra khỏi. Chí có bậc trí tuệ không tham ân ái, giác ngộ khổ đế, dứt bỏ tập đế, siêng tu kinh giới (đạo đế), diệt trừ vọng tưởng chấm dứt sinh tử (diệt đế)”.

Bấy giờ đức Thế Tôn liền nói kệ:

Người đời lo vợ con
Chẳng xét lẽ mất còn
Cái chết bỗng chợt đến
Như nước lũ cạnh bên.
***
Cha con cứu không nổi
Ai khác giúp được nào
Mạng hết cậy người thân
Như mù canh giữ bạc.
***
Tuệ tri được ý này
Nên tu trì kinh giới
Siêng tu vượt thế gian
Dứt trừ tất cả khổ.
***
Xa lìa các sa đọa
Như gió thổi mây tan
Vọng tưởng đã lặng yên
Tri kiến liền hiện tiền.
***
Trí tuệ quí nhất đời
Vui nơi đạo vô vi
Nếu chánh pháp thọ trì
Sinh tử chẳng còn chi.

Ông Phạm Chí nghe kệ xong, hoát nhiên khai ngộ, biết rõ mạng sống vô thường, vợ con như khách, bèn phủ phục đảnh lễ xin làm Sa Môn.

Đức Phật bảo: “Lành thay!”. Râu tóc ông liền tự rụng, pháp y đầy đủ, thành tướng Sa Môn. Ông tư duy ý nghĩa bài kệ, chấm dứt ân ái, không còn vọng tưởng, liền chứng quả A La Hán ngay tại chỗ.